Het populaire TV-programma Het verhaal van Vlaanderen en de publicatie van de Canon van Vlaanderen hebben heel wat discussie uitgelokt onder historici en andere commentatoren. Voorstanders zien in de vorm van publieksgeschiedenis een schitterende manier om kennis van het verleden over te brengen naar brede lagen van de bevolking. Wie kan daar tegen zijn? Op hun beurt, waarschuwen kritische academici en journalisten voor het misbruik van geschiedenis voor politieke doeleinden. De bekende historicus Bruno De Wever (broer van...) noemde initiatieven zoals Het verhaal van Vlaanderen en de Canon 'oude wijn in nieuwe zakken'. Maar wat bedoelt hij daar precies mee? En is dat iets om ons zorgen over te maken?
Deze lezing neemt u mee naar de negentiende en twintigste eeuw, toen geschiedenis geprofessionaliseerd én razend populair werd. Voorbeelden van historische cultuur dienen om u kennis te laten maken met de nauwe samenwerking die er toen bestond tussen historici, politieke en economische elites en die geschiedenis gebruikten om hun doeleinden te bereiken. Nationalisme kon één van die doelen zijn, net zoals de verspreiding van andere politieke ideologieën of reclame maken voor allerlei producten. De lezing is niet bedoeld om u tot voor- of tegenstander van Het verhaal van Vlaanderen of de Canon om te dopen, wel om de (historische) context te schetsen waarin zulke initiatieven tot stand komen.
De oorlog die woedt in het Midden-Oosten dateert niet van 7 oktober 2023 toen strijders van Hamas een bloedbad aanrichtten in Israël. Om de gebeurtenissen van vandaag te begrijpen is het onontbeerlijk om de geschiedenis te kennen die tot het schijnbaar onoplosbare conflict hebben geleid.
We moeten terug naar de wortels van het zionisme, de ideologie die eind 19e eeuw vorm kreeg en geleid heeft tot de oprichting van een joodse staat in een gebied dat in overgrote meerderheid wordt bewoond door Arabische Palestijnen. De slogan “een land zonder volk voor een volk zonder land” moest het idee van een joodse staat aan de wereldopinie verkopen. Maar Palestina was niet onbewoond.
De rode draad in die geschiedenis is het ontkennen van het bestaansrecht van het Palestijnse volk: een honderdjarige koloniale oorlog tegen de oorspronkelijke bevolking van Palestina. Maar ook het verzet van een bevolking die zich nooit bij de bezetting en de onteigening van huis en grond heeft neergelegd. Dat verzet heeft vele vormen aangenomen van de seculiere PLO (Palestijnse Bevrijdingsorganisatie) tot de religieuze fundamentalisten van Hamas.
Hoe dit conflict moet eindigen is de grote vraag: Tweestatenoplossing of gelijke rechten voor joden en niet-joden in een post-zionistische eenheidsstaat.
Johan Depoortere is voormalig BRT/VRT-journalist. Hij maakte reportages in verscheidene conflictgebieden ter wereld: de burgeroorlog in Libanon (1975-1978), de eerste en tweede Intifada in Israël/Palestina. Vanuit zijn kennis en ervaring belicht hij het huidige conflict.
Mensen hebben geleidelijk toegang gekregen tot politieke, sociale, economische en culturele rechten. Velen blijft echter het recht op waar kunstgenot onthouden terwijl nochtans tentoonstellings- en museumbezoek wereldwijd explosief toenemen.
Kunstgenot is maar totaal als men kunst totaal begrijpt. Daartoe kan de individuele expressie en emotie van de kunstenaar niet bijdragen want die kennen we niet, zeker als een groot van de kunstwerken uit de wereldgeschiedenis anoniem is overgeleverd.
Wat is dan wel de sleutel tot kunstgenot? Wat wel objectiveerbaar en concreet is, is de mate waarin het kunstwerk zijn tijd gecondenseerd weerspiegelt, de essentie van een tijd vat. Kunst is spiegel, samenvatting en barometer van haar tijd. Grote kunstenaars zijn sensoren van veranderende tijden en van wat daarin als essentieel werd beschouwd: daarom moet kunst steeds vernieuwend zijn, creatief, mee met de tijd.
De lezing zal deze stelling ten overvloede bewijzen met een geïllustreerd overzicht van de relatie tussen tijdsbeeld en kunst. De spreker gaf deze lezing al tientallen keren in binnen- en buitenland, met groot succes. “Voor ons ging een wereld open in één avond”, is de meest gehoorde commentaar, en “hadden we dat maar eerder gehoord, dan hadden we anders naar kunst gekeken”. Hij publiceerde ook zijn stelling.
Jan Vaes is sedert jaren docent aan de Davidsfonds academie en hij was ook geregeld een gastspreker in ons Cultuurcafé.
Jan behaalde een doctoraat in de oudheidkunde en kunstgeschiedenis.
Professioneel was hij verbonden aan de UCLL waar hij naast zijn vakgebied ook de cursus filosofie gaf.
Een boeiende spreker die zijn publiek aan zich weet te kluisteren.
Heksen blijven boeien, van sprookjes tot eeuwen te late excuses over het onrecht dat enkele duizenden vrouwen en mannen werd aangedaan. Tentoonstellingen over hekserij en de bijgaande folteringen trekken ook nu nog heel wat bezoekers. Heksen, wie waren ze, wat bewoog hen.
In deze lezing brengt Catteeuw een historische schets van de heksenjacht met situering in ruimte (waar) en tijd (wanneer), waaruit een andere heks tevoorschijn treedt dan de gefictionaliseerde oude vrouw met wrat op de neus en punthoed. In de typologie van de heks spelen andere zaken een grote rol: magie, transvectie, metamorfose, satanistische elementen en antifeminisme. Het zijn elementen die van heksen en tovenaars 'andere' mensen maakten in de fantasie van de gemeenschap waarin ze leefden. Hoe werd een heksenproces gevoerd? En wat is precies de malleus maleficarum (de heksenhamer). En hoe leeft de heks verder in verhalen, sprookjes en sagen.
De lezing probeert Dichting und Wahrheit uit elkaar te halen.
Paul Catteeuw (1656) studeerde Germaanse filologie aan de Leuvense universiteit. Hij stond aan de wie van FARO (voorheen VCV), Leuvense Vereniging voor Volkskunde, LECA en Histories (voorheen Volkskunde Vlaanderen en FVV). Hij is voorzitter van de Koninklijke Kring voor Heemkunde Kontich en leidde de Gemeentelijke Erfgoedraad Kontich en is penningmeester bij het Olbrechtsgenootschap. Hij was tot 2014 lector Duits en Duits vertalen aan Karel de Grote Hogeschool (Antwerpen) en leidde er het Centrum voor Talen. Sinds 2004 deed hij onderzoek naar de verwerving van interculturele competenties in een multiculturele omgeving en doceerde er Interculturele Communicatie. Hij bestudeert sinds zijn pensionering de invloed van de christianisering op de begrafenisrituelen van de Toraja (Sulawesi-Indonesië). Sinds 2012 is hij redactiesecretaris en sinds 2021 eindredacteur van Volkskunde.
In het kader van de herdenking van 80 jaar bevrijding nodigt het Davidsfonds u uit op een reeks lezingen die de verschillende facetten van WO II belichten. Voor de eerste lezing is professor van Goethem de gastspreker.
1942 is het kantelpunt van de Tweede Wereldoorlog. Vanaf november lijden de nazi's zware nederlagen. Overal in het Westen, van Londen tot Washington, veranderen overheden en hun ambtenaren de politieke
Ook in Antwerpen. Herman Van Goethem wekt dit cruciale jaar weer tot leven. Hij schrijft een beklemmende kroniek van het dagelijkse leven in de havenstad. De Joden zinken er weg in armoede en wachten af. Het stadsbestuur collaboreert ijverig met de bezetter. De politie komt steeds meer in de greep van een ruige Nieuwe Orde, en vanaf augustus worden de Joden ook massaal gedeporteerd. Cruciaal is de internationale context van oorverdovende stilte en slepende onzekerheid.
Het jaar van de stilte is niet zomaar de reconstructie van een vergeten oorlogsjaar. Het biedt een nieuw verklaringsmodel over de Tweede Wereldoorlog, een model dat vragen oproept die veel verder reiken dan het inktzwarte 1942. Op de achtergrond van dit verhaal beschrijft Van Goethem zijn zoektocht naar het verleden, naar de verwerking en ontkenning van wat toen kon gebeuren.
Na het verschijnen van zijn boek in 2019 heeft hij verder opzoekingswerk gedaan en in een nieuwe, herwerkte uitgave, komen nog nieuwe inzichten aan bod.
Herman Van Goethem is jurist en historicus. Als gewoon hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen doceerde hij er onder meer de politieke geschiedenis van België. Van 2000 tot 2009 was hij voorzitter van het Departement Geschiedenis. Tussen 2008 en 2012 bouwde hij als curator Kazerne Dossin – Memoriaal, Museum en Documentatiecentrum over Holocaust en Mensenrechten uit. Nadien werd hij rector van de UA, functie die hij tot voor kort uitoefende.
